By Chihiro Taguchi, November 21, 2025
第四課: 呼格、名詞の性、形容詞
文法
呼格
呼格は人に呼びかける時に用いる形です。不変化詞 a に続けて、語頭の子音を軟音化させることで形成されます。
以下に例を挙げます。
- A Cháit! ‘カーチよ！’
- An bhfuil tú ansin, a Bhríd? ‘そこにいるの、ブリード？’
名詞の性
アイルランド語の名詞は、男性名詞と女性名詞に分類されます。
どの名詞がどの性を持つかは各名詞ごとに決まっており、一つ一つ覚えていく必要があります。
とはいえ、意味的・形態音韻論的特徴から性を推測することもできます。
- 意味的に男性や雄を指示する語は男性名詞。
- Máirtín ‘マールチーン（男性の人名）’
- uncail ‘おじ’
- tarbh ‘雄牛’
- sagart ‘牧師’
- 意味的に女性や雌を指示する語は女性名詞。
- Cáit ‘カーチ（女性の人名）’
- bean ‘女性’
- cearc ‘雌鶏’
- 国名と言語名は女性名詞。
- Éirinn ‘アイルランド’
- Gaeilge ‘アイルランド語’
- 広子音で終わる名詞は男性名詞であることが多い。
- 狭子音で終わる名刺は女性名詞であることが多い。
- 以下の語尾を持つ名詞は男性名詞。
- -án: cupán ‘コップ’
- -ín: cailín ‘少女’
- -úr: gasúr ‘子供’
- -ún: náisiún ‘国家’
- -as: doras ‘ドア’
- -ar: pórtar ‘ポーター、荷物持ち’
- -(ái)ste: coláiste ‘大学’
- -óir/-eoir: múinteoir ‘先生’
- -aire: cabaire ‘おしゃべりな人’
- -éara: feilméara ‘農家’
- -aí: scéalaí ‘語り部’
- -adh: moladh ‘称賛’
- -amh: gaineamh ‘砂’
- -a（二音節の語）: cóta ‘コート’
- -ach（名詞からの派生名詞）: Éireannach ‘アイルランド人’
- -acht（一音節の語）: fuacht ‘寒さ’
- 以下の語尾を持つ名詞は女性名詞。
- -óig/-eoig: fuinneoig ‘窓’
- -áil: candáil ‘オークション、競り’
- -aíl: feadaíl ‘口笛’
- -seach: cláirseach ‘ハープ’
- -ach（集合名詞）: báisteach ‘雨’
- -acht（二音節以上）: Gaeltacht ‘ゲールタハト（アイルランド語使用地域）’
形容詞
述語用法
形容詞を述語として用いる場合、第二課で見たように、存在動詞 tá （あるいはその否定形 níl など）を用いて表されます。
- Níl Bríd mór. ‘ブリードは大きくない。’
- Tá Cáit agus Páidín sásta. ‘カーチとパージーンは満足している。’
以下の主観的判断を表す形容詞は、例外的に、不変化詞 go /gə/ を前置させます。この go にはアクセントがつきません。
また、母音で始まる形容詞には語頭に h- が付加されます。
- maith ‘良い (good)’: Tá sé go maith. ‘それは良い。’
- breá ‘良い (fine)’: Tá sé go breá. ‘それは良い。’
- deas ‘良い (nice)’: Tá sé go deas. ‘それは良い。’
- dona ‘悪い’: Tá sé go dona. ‘それは悪い。’
- aoibhinn ‘快い’: Tá sé go haoibhinn. ‘それは快い。’
- iontach ‘素晴らしい’: Tá sé go hiontach. ‘それは素晴らしい。’
- álainn ‘美しい’: Tá sé go hálainn. ‘それは美しい。’
- olc ‘邪悪だ’: Tá sé go holc. ‘それは邪悪だ。’
名詞修飾用法
形容詞（A）が名詞（N）を修飾する場合、NAの順番になります。
この時、Nが女性名詞の場合、Aの語頭が軟音化します。
- Tá gasúr mór ansin. ‘大きな子供がそこにいる。’
- Tá fuinneoig mhór ansin. ‘大きな窓がそこにある。’
- Tá bean mhór bhreá anseo. ‘ここに大きな良い女性がいます。’
語彙
今後、女性名詞は f.、男性名詞は m. で表します。
| 単語 |
発音 |
意味 |
補足 |
| áit |
/ɑːt́/ |
場所 |
複数形は áiteacha /ɑːt́əxiː/ |
| álainn |
/ɑːʟəɴ́/ |
美しい |
|
| an |
/ə(ɴ)/ |
定冠詞（第五課参照） |
|
| aoibhinn |
/iːẃəɴ́/ |
快い、心地よい |
|
| ar |
/eŕ/ |
の上に |
|
| ar aon chaoi |
/eŕ eː xiː/ |
とにかく |
|
| ard |
/ɑːrd/ |
背の高い |
|
| aríst |
/əˈŕiːśt́/ |
また、再び |
|
| b’fhéidir (go/nach) |
/b́eːd́əŕ/ |
多分、おそらく |
|
| báisteach |
/bɑːśt́əx/ |
f. 雨 |
|
| beag |
/b́og/ |
小さい |
|
| bean |
/b́æːɴ/ |
f. 女性 |
複数形は mná /mrɑː/ |
| breá |
/b́ŕɑː/ |
良い |
英語の fine |
| cabaire |
/kaːbəŕə/ |
m. おしゃべりな人 |
|
| candáil |
/kaːndɑĺ/ |
f. オークション、競り |
|
| ceann |
/ḱɑːɴ/ |
m. 頭、端、屋根、一つ |
複数形は ceanna /ḱæːɴə/ |
| cearc |
/ḱæːrk/ |
雌鶏 |
|
| cinnte |
/ḱiːɴ́t́ə/ |
確かに、きっと、確かだ |
|
| cláirseach |
/kʟɑːŕśəx/ |
ハープ |
|
| coláiste |
/kuʟɑːśt́ə/ |
m. 大学 |
University College Dublin のアイルランド語名は Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath |
| deas |
d́æːs/ |
良い |
英語の nice |
| dona |
/duɴə/ |
悪い |
|
| Éireannach |
/eːŕəɴəx/ |
m. アイルランド人 |
|
| Éirinn |
/eːŕəɴ́/ |
f. アイルランド |
|
| feadaíl |
/f́æːdiːĺ/ |
f. 口笛 |
|
| fuacht |
/fuːəxt/ |
m. 寒さ |
|
| fuinneoig |
/fiɴ́oːg/ |
f. 窓 |
複数形は fuinneoga /fiɴ́oːgiː/ |
| Gaeilge |
/geːĺǵə/ |
f. アイルランド語 |
|
| Gaeltacht |
/geːltəxt/ |
f. ゲールタハト（ゲール語使用地域） |
|
| iontach |
/iːɴtəx/ |
素晴らしい |
|
| maith |
/maː/ |
良い |
|
| moladh |
/moʟə/ |
m. 称賛 |
|
| mór |
/moːr/ |
大きい |
|
| náisiún |
/ɴɑːśuːɴ/ |
m. 国家 |
英語の nation に対応。複数形は náisiúin |
| olc |
/oʟk/ |
悪い、邪悪な |
|
| pota |
/potə/ |
m. 鍋 |
|
| réasúnta |
/ŕeːsuːɴtə/ |
それなりに |
英語の reasonably |
| sagart |
/saːgərt/ |
m. 司祭 |
|
| scéalaí |
/śḱeːʟiː/ |
m. 語り部 |
|
| scian |
/śḱiːɴ/ |
f. ナイフ |
|
| scian phóca |
/śḱiːɴ foːkə/ |
f. ポケットナイフ |
|
| solas |
/soʟəs/ |
m. 光 |
複数形は soilse /saiĺśə/ |
| talamh |
/taːʟə/ |
m. 地面、土 |
複数形は taltaí /taːʟtiː/ |
| tír |
/t́iːŕ/ |
f. 国、土地 |
複数形は tíreacha /t́iːŕəxiː/ |
練習
Mapa eile
以下の会話をアイルランド語から日本語に翻訳しましょう。
- A Cháit, an bhfuil mapa ann?
- Tá mapa ann cinnte.
- Tá go leor tíreacha ar an mapa. Tá Meireacá ansin agus tír mhór eile anseo.
- Níl an solas go maith anseo. Níl fuinneoga ar bith ann.
- Tá lampa maith anseo. Anois, cá bhfuil Éirinn agus cá bhfuil Conamara?
- Tá Éirinn anseo agus tá Conamara ansin.
- An bhfuil Conamara mór?
- Tá sé réasúnta mór.
- Cá bhfuil Ciarraí? An bhfuil Gaeltacht ansin freisin?
- Tá go leor Gaeilge ansin freisin.
- An bhfuil coláiste ann?
- B’fhéidir go bhfuil ceann ann. Níl mé cinnte. Tá áit dheas eile ansin agus tá Gaeltacht bheag ann freisin.
Peictiúir
アイルランド語から日本語に翻訳しましょう。
Bhoil, tá peictiúir go leor anseo ar aon chaoi.
Nach bhfuil siad go deas?
Tá Cáit agus bean bhreá eile ansin agus tá mná eile anseo.
Tá peictiúr deas eile anseo ach tá báisteach ann agus níl an solas go maith.
Tá sagart ansin agus bean Pháidín agus Éireannach eile anseo.
Tá siad go hiontach!
Tá ceann iontach eile anseo.
Tá rudaí go leor ar an talamh ansin.
Tá teach Bhríd anseo agus tá cearc mhór agus pota beag ann.
Tá ceann álainn eile ansin agus tá cláirseach mhór agus scian phóca ansin.
Tá siad go hálainn!
翻訳
日本語からアイルランド語に翻訳しましょう。
- 地図の上にたくさんの国がある。
- カーチ、イングランドはどこにある？
- そこに大きな窓があって、ここに素敵な（nice）窓がある。
- 今は素敵だ（nice）。それは美しい。
- そこに良い（good）男がいて、良い女もいる。
- ここには良いアイルランド語がある。大学が全くない。
- ジールマジ、そこには大きな部屋があって、上等な（fine）ハープもあるんだ。
- ここには上等な（fine）大きな窓がある。
- たくさんの国（country）と国家（nation）がある。
- 多分パージーンの妻とブリーヂの夫がここにいる。
- 雨と寒さがある。
- 素敵な（nice）女性と、司祭と、大きな農民と、他の背の高いアイルランド人がここにいる。
- ここにはとにかく、大きなゲールタハトがある。
- ここには良い（fine）場所があって、多分そっちにももう一つある。
- 私たちはまたここにいる。素晴らしい。
回答
- Tá tíreacha go leor ar an mapa.
- A Cháit, cá bhfuil Sasana?
- Tá fuinneoig mhór ansin agus tá guinneoig dheas anseo.
- Tá sé go deas anois. Tá sé go hálainn.
- Tá fear maith ansin agus bean mhaith freisin.
- Tá Gaeilge mhaith ansin. Níl cólaiste ar chor ar bith ann.
- A Dhiarmaid, tá seomra mór ansin agus tá cláirseach bhreá ann freisin.
- Tá fuinneoig bhreá mhór anseo.
- Tá tíreacha agus náisiúin go leor ann.
- B’fhéidir go bhfuil bean Pháidín agus fear Bhríd anseo.
- Tá báisteach agus fuacht ann.
- Tá bean dheas, sagart, feilméara mór, agus Éireannach ard eile ann.
- Tá Gaeltacht mhór anseo ar aon chaoi.
- Tá áit bhreá anseo, agus b’fhéidir go bhfuil ceann eile ansin freisin.
- Tá muid anseo aríst. Tá sé go iontach.